Het klassieke verhaal over de drie wijze apen op de Toshogu-schrijn leert ons een zeer eenvoudige en toch tijdloze les: we moeten voorzichtig zijn met wat we zeggen, wat we horen en wat we zien.
Dit bekende shintoschrijn staat in Japan. De sculptuur van de apen – een aap bedekt zijn mond, een andere zijn ogen en een derde zijn oren – dateert terug naar 1636. Er zijn maar weinig beelden zo verspreid over de wereld geraakt en zo lang bewaard gebleven als het beeld van de drie wijze apen.
Deze drie apen zijn een icoon.
De betekenis achter dit sculptuur gaat echter langzaamaan steeds meer verloren.
Voor Japanners verwijst dit beeld bijvoorbeeld naar een filosofische gedragscode voor oplettend gedrag:
Dit is een les die afgeleid is van de geschriften van Confucius. Veel mensen krijgen hierbij echter een gevoel van ‘overgave’.
Filosofen
Sommige historici zien daarentegen een gelijkenis tussen het beeld van de drie wijze apen en de drie filters van Socrates. In die zin kan dit bekende beeld veel beter worden toegepast op onze moderne dagelijkse leven. De drie wijze apen hebben niets te maken met een eeuwenoude Oosterse slaafsheid die werd opgelegd door onrecht niet zicht- of hoorbaar te maken.
Wij nodigen je uit om even te reflecteren op deze wijze lessen.
De drie filters van Socrates
Om de overeenkomst tussen de drie wijze apen en de drie filters van Socrates te begrijpen, is het handig om meer begrip te krijgen van het verhaal van de drie filters en de les die erachter zit:
Een leerling kwam Socrates informeren dat iemand hem had bekritiseerd.
Voordat de zenuwachtige leerling überhaupt zijn mond kon opendoen, stelde Socrates hem echter deze drie vragen. Dit waren de filters waar de leerling over na moest denken voordat hij zijn verhaal verder kon vertellen aan Socrates.
Deze drie filters waren:
- De filter van de waarheid: Is hetgeen je mij van plan bent te vertellen echt waar? Heb je alles dat je mij wilt vertellen met behendigheid, zorg en terughoudendheid gecontroleerd om er zeker van te zijn dat het allemaal klopt?
- De filter van de goedheid: Is hetgeen je mij wilt vertellen goed of vriendelijk?
- De filter van de noodzaak: Is hetgeen je mij wilt vertellen noodzakelijk? Is het nuttig of noodzakelijk om het tegen mij te vertellen?
Het doel van deze filters
Het doel van deze drie filters is om ons te begeleiden om verstandiger, voorzichtiger en kritischer te zijn met alles wat we zeggen.
Veel mensen zien een verband tussen deze les en de les van de drie wijzen apen in Japan.
De les van de drie wijze apen
Laten we eens iets dieper ingaan op dit bekende beeld.
De aap die zijn mond bedekt: Iwazaru
Iwazaru is de kleine aap die je aan de linkerkant ziet. Volgens de Japanse filosofie vertegenwoordigt deze aap de noodzaak om geen kwaad te verspreiden. Dit beeld wordt zelfs geassocieerd met het advies om je eigen ontevredenheid of negatieve gevoelens niet te uiten.
Verstandig zijn houdt ook in dat je je best doet om je eigen emotionele wereld niet te veel bloot te stellen. Het gaat erom dat je bedaard blijft en jezelf niet al te veel laat kennen.
Roddelen
Het verband tussen de les die deze aap vertegenwoordigt en de drie filters van Socrates bestaat in de gelijkenis met de noodzaak om niet te veel te roddelen. Roddels zijn namelijk niet altijd waar. Vaak zijn ze helemaal niet goed en het is niet altijd noodzakelijk om ze hardop uit te spreken.
De aap die zijn oren bedekt: Kikazaru
Kikazaru is de aap die in het midden staat.
In Japan wordt er erg neergekeken op mensen die roddels, kritiek of slecht nieuws verspreiden. Daarom denken Japanners ook dat het beter is om je oren bedekt te houden voor dit soort informatie, om hun eigen evenwicht te bewaren.
Dit traditionele idee kan misschien vrij shockerend zijn in de westerse wereld. In het westen wordt slecht nieuws, geroddel en kritiek namelijk voortdurend van hot naar her verspreid.
Verschillende betekenissen
Door de filters van Socrates erop toe te passen, kunnen we echter verschillende betekenissen belichten. Soms moeten we negatieve informatie nu eenmaal tot ons nemen omdat het nuttige informatie is. Bijvoorbeeld wanneer je aan je baas moet vertellen dat haar klanten niet geheel tevreden zijn en ze dus iets zou moeten doen om ze te kunnen behouden.
Als de informatie echter helemaal niet nuttig is en tegelijkertijd ook nog eens schadelijk is, dan is het verstandig om de wijze les van de aap Kikazaru op te volgen en je mond te bedekken.
De aap die zijn ogen bedekt: Mizaru
Volgens de filosofische en morele code santai, is het beter om onrecht niet te zien of horen, noch om erover te spreken. Zoals de meesten van ons wel weten, geldt dit idee niet echt in het echte leven.
Door echter via de drie filters van Socrates naar het beeld van de derde aap te kijken, kunnen we ons misschien iets realiseren: het is een directe uitnodiging om onze ogen te sluiten voor de dingen die noch nuttig noch goed zijn.
Sluit je ogen af voor duisternis om je blik te richten op de lichtere, hoopvollere en betekenisvollere kant.
Wat wij van deze drie apen kunnen leren
Al met al leren deze drie apen ons iets meer over onze eigen behoeften en dat we onszelf altijd verstandig en voorzichtig op moeten stellen, met name als het gaat om schadelijke of negatieve gedachten.
‘Let op je woorden. Bedek je oren om niets te hoeven horen dat niet nuttig of behulpzaam is en sluit je ogen af voor de dingen die schadelijk zijn en jou ongelukkig maken.’
