Dit verhaal neemt ons mee terug naar de negentiende eeuw, een tijd van redeloosheid, waarin de slavernij zielige verhalen tekende. In dit verhaal gaat het om Saartjie Baartman, een jonge vrouw die publiekelijk tentoongesteld werd omdat ze leed aan een genetische afwijking.
Ontvoering en slavernij
Saartjie Baartman was 20 jaar oud en bereidde zich voor op een normaal leven in haar dorp. Ze behoorde tot de etnische groep Khoikhoi. Dit is een volk dat van het land leefde, veel dieren onderhield en zich hield aan de diepgewortelde gewoontes van het eigen geloof.
Saartjie was zich niet bewust van wat zich afspeelde achter de horizon van haar mooie land Afrika. In deze tijd werd het continent dat al langere tijd aangevallen en vernederd door Europeanen.
Haar leven werd echter drastisch omgegooid op de dag dat ze werd weggeleid door Hendrick Cezar en Alexander Dunlo. De twee Fransmannen zagen aan het lichaam van Saartjie iets waar zij dachten veel geld mee te kunnen verdienen.
Deze jonge vrouw leed aan wat bekend staat als steatopygia. Dit is een aandoening die veel voorkomt in Afrikaanse stammen als de Khoisan (de San, ook wel bekend als bosjesmannen en de Khoi, eerder bekend als de Hottentotten) en sommige Bantoe-volkeren.
Bij steatopygia is simpelweg sprake van een abnormale vetophoping in de billen. Dit komt eveneens veel voor bij mensen die lijden aan morbide obesitas.
Saartjie was echter blijkbaar een zeer opvallend geval en de twee heren uit Frankrijk zagen in het meisje een manier om rijk te worden door haar aan grootschalig publiek tentoon te stellen in theaters en kermissen in Londen.
Saartjie Baartman, de ‘Zwarte Venus’
Ze noemde haar de Zwarte Venus of de Hottentot-venus. Dit was een verwijzing naar het volk en de etniciteit waar zij van afstamde. Zonder zelf echt te weten hoe en waarom bevond Saartjie zich binnen slechts een paar dagen op meerdere podia in verschillende theaters in Londen. De tentoonstelling was erg vernederend.
Saartjie moest zichzelf naakt aan het publiek vertonen. Ze moest haar vormen tentoonstellen aan hen die met ogen vol ziekelijke afwachting stonden te kijken. Het publiek bestond, zoals te verwachten was, voor het grootste gedeelte uit mannen. Mannen van verschillende sociale klassen die er niet over aarzelden grof geld te betalen om de jonge Hottentot en haar grote billen te kunnen bekijken.
Vier jaar lang moest Saartjie zich elke avond aan het publiek blootstellen, een ware psychologische kwelling voor deze arme vrouw, die onbewust en zonder daar zelf om te hebben gevraagd een kermisattractie was geworden.
De mannen die haar tot slavin hadden gemaakt waren hierdoor zo snel rijk geworden dat ze er niet over twijfelden om Saartjie ook in andere steden tentoon te stellen. Zodoende verplaatsten ze zich na vier jaar naar Parijs. Hier hadden ze weer aanzienlijk succes.
Gebruikt voor privéaangelegenheden
Niet alleen stelden de mannen Saartjie voor geld bloot aan de kwade, nieuwsgierige blikken van het grote publiek, ze gebruikten haar daarnaast ook voor privéaangelegenheden.
Tijdens deze kleinschaligere tentoonstellingen hadden mensen de kans om haar beter te observeren. Als gevolg konden haar twee ‘eigenaren’ nog meer geld verdienen. Gelukkig waren daar al snel abolitionisten die inzagen hoe vernederend en verdorven de tentoonstelling was. Zij vonden dat het verboden moest worden.
Hendrick Cezar en Alexander Dunlop verdedigden zichzelf tegen de beschuldigingen door simpelweg te zeggen dat Saartjie handelde uit vrije wil. Hun bewijs hiervoor was een contract dat Saartjie ondertekend had. Dit document was echter geschreven in het Nederlands, een taal die deze jonge vrouw natuurlijk helemaal niet sprak.
Het einde van een leven vol ellende
Er werd steeds meer kritiek geleverd op de tentoonstelling van de Zwarte Venus. Als gevolg waren de twee mannen gedwongen haar te verkopen. Saartjie werd verkocht aan een Franse handelaar die misbruik wilde maken van de roem die het meisje had en macht over haar wilde uitoefenen…
… met een nog donkerder en nog vernederender vooruitzicht. De handelaar organiseerde privétentoonstellingen in de clubs in Parijs waar Saartjie wederom werd blootgesteld. Daarnaast werd ze nu zelfs ook gebruikt voor prostitutie. Elke man die het maar wilde kon seks hebben met het meisje met het grote achterste, met de bekende Venus Hottentot.
Op deze manier bracht Saartjie meerdere jaren door, totdat de ellendige wereld waarin ze leefde haar gezondheid aantastte. De precieze oorzaak van haar overlijden is niet bekend, maar het is niet echt moeilijk te bedenken… syfilis, tuberculose, longontsteking en natuurlijk verdriet, een immens verdriet voor een leven dat ze nooit heeft kunnen begrijpen.
Je denkt nu misschien dat Saartjie na haar overlijden eindelijk haar verdiende rust kreeg. Dit was echter helemaal niet het geval. Na haar dood werd het lichaam van Saartjie ontleed en werd ze wederom tentoongesteld, dit keer in het Musée de l’Homme in Parijs.
Hier werden haar hersenen, geslachtsdelen en haar skelet tentoongesteld. Op deze plek bleef ze tot de jaren 70, toen eindelijk besloten werd dat Saartjie zou dienen als getuigenis van menselijke wreedheid en alles wat de slavernij betekend had voor onze wereld.
Nelson Mandela
Saartjie Baartman’s ware rust kwam in 1984 toen Nelson Mandela verzocht dat haar overblijfselen terug werden gebracht naar Afrika, zodat ze een fatsoenlijke begrafenis kon krijgen. Hier kreeg ze eindelijk de rust en vrede die ze altijd al verdiende, in het land waar ze geboren was en dat ze uit zichzelf nooit zou hebben verlaten.
Het leed in het leven van Saartjie, de Zwarte Venus of de vrouw met het grote achterste, is een van de voorbeelden van gebeurtenissen uit onze geschiedenis die nooit plaats hadden mogen vinden en zeker nooit herhaald mogen worden.
